Commentarii Conimbricenses

Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.
Commentarii Conimbricenses
Commentarii collegii conimbricencis societatis Jesu in quatuor libros de Coelo Aristotelis Stagiritae, Lyon, Giunta, 1597
Titre original
Commentarii collegii conimbricencis societatis Jesu
Format
Langue
Auteur
Pedro da Fonseca, Manuel de Góis, Cosmas de Magalhães, Balthasar Álvares, Sebastião do Couto
Sujet
Date
1592-1606
Pays

Les Commentarii Conimbricenses sont un groupe de 5 volumes de commentaires sur les principales œuvres d'Aristote, préparés par les jésuites de l'université de Coimbra entre 1592 et 1606.

Plan et contenu[modifier | modifier le code]

L'initiative du projet est dû au célèbre commentateur de la Métaphysique Pedro da Fonseca, qui délégua ensuite la tâche à Manuel de Góis. Les autres rédacteurs furent Cosmas de Magalhães, Balthasar Álvares et Sebastião do Couto (auteur du commentaire à la Dialectique). Ce cours comprend des commentaires de la Physique (1592), Du ciel (1592), Météorologiques (1592), Parva naturalia (1592), Éthique à Nicomaque (1593), De generatione et corruptione (1597), De Anima (1598) et enfin In universam dialecticam Aristotelis (1606). Cette dernière comprend un petit traité très original de sémiotique.

Postérité[modifier | modifier le code]

Après les premières éditions à Coimbra et Lisbonne, ce cours devint rapidement un véritable best-seller dans l'Europe de la première moitié du XVIIe siècle, tant dans le monde catholique que protestant (avec de nombreuses rééditions, notamment à Venise, Lyon, Cologne et Mayence). La dialectique a même été traduite en chinois par le missionnaire Francisco Furtado en 1631-32. Descartes le mentionne pour sa formation[1].

Œuvres imprimées[modifier | modifier le code]

  • In octo libros Physicorum Aristotelis Stagiritae Coimbra, Antonio da Mariz, 1592. Lyon, Jean-Baptiste Buisson, 1594. Lyon, Jean-Baptiste Buisson, 1599. Köln, Lazarus Zetzner, 1599. Lyon, Horace Cardon, 1602. Lyon, Jean Pillehotte, 1602. Venezia, apud Iacobum Vincentium et Riccardum Amadinum, 1606. Köln, Lazarus Zetzner, 1609. Lyon, Horace Cardon, 1610. Venezia, apud Andream Baba, 1616. Köln, Lazarus Zetzner, 1616.
  • In quatuor libros de Coelo Aristotelis Stagiritae Lisboa, 1593. Lyon, Guichard Jullieron/Ex officina Iuntarum, 1594. Köln, Lazarus Zetzner, 1596. Lyon, Guichard Jullieron/Ex officina Iuntarum, 1597. Lyon, Ex officina Iuntarum, 1598. Köln, Lazarus Zetzner, 1600. Köln, Lazarus Zetzner, 1603. Venezia, Iacobus Vincentius & Ricciardus Amadinus, 1606. Lyon, Horace Cardon, 1608. Lyon, Jean Pillehotte, 1608. Lyon, Horace Cardon, 1616.
  • In libros Meteorum Aristotelis Stagiritae Lisboa, 1593. Lyon, Guichard Jullieron/Ex officina Iuntarum, 1598. Lyon, Horace Cardon, 1608.
  • In libros Aristotelis, qui Parva Naturalia appellantur Lisboa, 1593. Lyon, Guichard Jullieron/Ex officina Iuntarum, 1598. Lyon, Horace Cardon, 1608.
  • In libros Ethicorum Aristotelis ad Nicomachum, aliquot Conimbricensis Cursus disputationes in quibus praecipua quaedam Ethicae disciplinae capita continentur, Lisboa, 1593. Lyon, Ex officina Iuntarum, 1598. Lyon, Horace Cardon, 1608.
  • In duos libros De Generatione et Corruptione Aristotelis Stagiritae Coimbra, 1597. Lyon, 1613.
  • In tres libros de Anima Aristotelis Stagiritae Coimbra, 1598. Lyon, Horace Cardon, 1600. Köln, typ. Zetzner, 1600. Lyon, 1603. Köln, 1609. Köln, 1610. Lyon, 1612. Köln, 1617. Köln, 1629.
  • In Universam Dialecticam Aristotelis Coimbra, 1606. Köln, 1607 [repr. Hildesheim, 1976].
  • Jeronimo de Paiva, Brevissimum totius Conimbricensis logicae compendium (London, 1627), un abrégé de l'ensemble du cours de logique.
  • Collegium Conimbricense, S.J., Collegii Conimbricensis Societatis Iesu Commentarii doctissimi In universam Logicam Aristotelis, nunc primum editi, [Basileae], ex Bibliopolio Frobeniano, 1604 (dite "Logica furtiva", qui correspond à une première version de la logique).

Traductions[modifier | modifier le code]

  • Curso Conimbricense I. Pe. Manuel de Góis: Moral a Nicómaco, de Aristóteles, introdução, estabelecimento do texto e tradução de António Alberto de Andrade (Lisboa, 1957).
  • The Conimbricenses, S.J., Some Questions on Signs, translated with an Introduction and Notes by John P. Doyle, Milwaukee : Marquette University Press, 2001.

Références[modifier | modifier le code]

  1. Lettre à Mersenne, 30 septembre 1640, AT III, 185.

Voir aussi[modifier | modifier le code]

Bibliographie[modifier | modifier le code]

  • António Alberto Banha de Andrade, « A Renascença nos Conimbricenses », Brotéria, vol. 37,‎ , p. 271-283, 480-501 ;
  • Friedrich Stegmüller, Filosofia e Teologia nas Universidades de Coimbra e Evora no seculo XVI, Coimbra,  ;
  • José do Patrocínio Bacelar e Oliveira, « Filosofia escolástica e Curso Conimbricense. De uma teoria de Magistério à sua sistematização Metodológica », Revista portuguesa de filosofía, vol. 16, no 2,‎ , p. 124-141 (JSTOR 27860079) ;
  • José Benigno Zilli Manica, Introducción a la psicología de los conimbricenses y a su influjo en el sistema cartesiano, Xalapa, Editora Xalapeña,  ;
  • Amândio A. Coxito, « O problema dos universais no curso filosófico conimbricense », Revista dos Estudos Gerais Universitários de Moçambique, vol. 5/3,‎ , p. 5-62 ;
  • John P. Doyle, « The Conimbricenses on the relations involved in signs », dans John Deely, Semiotics 1984, Lanham, Md., , p. 567-576 ;
  • Charles B. Schmitt, « The Rise of the Philosophical Textbook », dans Ch.B. Schmitt & Q. Skinner, The Cambridge History of Renaissance Philosophy, Cambridge, , p. 792-804 ;
  • Antonio Manuel Martins, « Conimbricenses », Logos. Enciclopédia Luso-brasileira de filosofia, Lisboa, vol. 1,‎ , p. 1112-1126 ;
  • Alfredo Dinis, « Tradição e transição do 'Curso Conimbricense' », Revista portuguesa de filosofia, vol. 48,‎ , p. 535-560 ;
  • Antonio Manuel Martins, « O Conimbricense Manuel de Góis e a eternidade do mundo », Revista portuguesa de filosofia, vol. 52,‎ , p. 487-499 ;
  • Amândio A. Coxito, « A Filosofia no Colégio das Artes », História da Universidade em Portugal, Coimbra, vol. II (1537-1771),‎ , p. 747 ;
  • John P. Doyle, « Collegium Conimbricense », Routledge Encyclopedia of Philosophy, London-New York, vol. 2,‎ , p. 406-408 ;
  • John P. Doyle, "The 'Conimbricenses' on the Semiotic Character of Mirror Images," The Modern Schoolman, 76, n. 1 (November, 1998), 17-31, with a Russian translation by Lada Tsipana in Verbum 5 (St. Petersburg Society of Philosophy) 2001, 93-109 ;
  • Mário Santiago de Carvalho, « The Concept of Time According to the Coimbra Commentaries », dans Pasquale Porro, The Medieval Concept of Time. The Scholastic Debate and Its Reception in Early Modern Philosophy, Leiden-Boston-Köln, , p. 353-382 ;
  • Norman J. Wells, « The Conimbricenses, Descartes, Arnauld And The Two Ideas of the Sun », The Modern Schoolman, vol. 81, no 1,‎ , p. 27-56 (DOI 10.5840/schoolman20038112) ;
  • Mário Avelino Santiago de Carvalho, « The Coimbra Jesuits' Doctrine on Universals (1577-1606) », Documenti e studi sulla tradizione filosofica medievale, vol. 18,‎ , p. 531-543 ;
  • Mário Avelino Santiago de Carvalho, « Medieval Influences in the Coimbra Commentaries. An Inquiry into the Foundations of Jesuit Education », Patristica et Mediaevalia, vol. 20,‎ , p. 19-37 ;
  • Amândio Augusto Coxito, « O Curso Conimbricense », dans Pedro Calafate, História do Pensamento Filosófico Português, vol. II : Renascimento e Contra-Reforma, Lisboa, Editorial Caminho, , p. 503-543 ;
  • Alfredo Dinis, « Tradição e Transição no Curso Conimbricense », Revista portuguesa de filosofia, vol. 47, no 4,‎ , p. 535-560 ;
  • Domingos Maurício Gomes Dos Santos, « Francisco Titelmans O.F.M. e as origens do Curso Conimbricense », Revista portuguesa de filosofia, vol. 11, nos 3-4,‎ , p. 468-478 ;
  • Hermann Josef Müller Die Lehre vom verbum mentis in der spanischen Scholastik: Untersuchungen zur historischen Entwicklung und zum Verständnis dieser Lehre bei Toletus, den Conimbricensern und Suárez, Diss. Universität Münster, 1968 ;
  • Arnaldo de Pinho Dias, « A Isagoge de Porfírio na Lógica Conimbricense », Revista portuguesa de filosofia, vol. 20, nos 1-2,‎ , p. 108-130 ;
  • Lúcio Craveiro Da Silva, « Originalidade da escola conimbricense em filosofia », Itinerarium. Colectânea de estudos, vol. 6, no 27,‎ , p. 570-580 ;
  • José Sebastião da Silva Dias, « O cânone filosófico conimbricense (1592-1606) », Cultura. História e Filosofia, vol. 4,‎ , p. 257-370 ;
  • Manuel dos Santos Alves, « Pedro da Fonseca e o "Cursus Collegii Conimbricensis" », Revista portuguesa de filosofia, vol. 11, nos 3-4,‎ , p. 479-489 ;
  • António Alberto Banha de Andrade, « A Renascença nos "Conimbricenses" », Brotéria. Revista contemporânea de cultura, vol. 37, nos 4; 6,‎ , p. 271-284; 480-501 ;
  • António Alberto Banha de Andrade, « Os "Conimbricenses" », Filosofia. Revista do Centro dos Estudos Escolásticos, vol. 1, no 4,‎ , p. 31-36 ;
  • António Alberto Banha de Andrade, « Edições do Curso Conimbricense », Filosofia. Revista do Centro dos Estudos Escolásticos, vol. 1, no 4,‎ , p. 52-56 ;
  • António Alberto Banha de Andrade, « São Tomás de Aquino no período áureo da Filosofia Portuguesa », Filosofia. Revista do Centro dos Estudos Escolásticos, vol. 5, no 20,‎ , p. 220-239 ;
  • Amândio Augusto Coxito, « O universal lógico em P. da Fonseca e no Curso Conimbricense », Revista filosófica de Coimbra, vol. 13,‎ , p. 299-324 ;
  • Mário Avelino Santiago de Carvalho, « A doutrina do Intelecto Agente no "Comentário ao 'De Anima'" do Colégio Jesuíta de Coimbra », dans Juan Fernando, El intelecto agente en la Escolástica Renacentista, Sellés, Pamplona, EUNSA, , p. 155-183 ;
  • Amândio Augusto Coxito, « Método e ensino em Pedro da Fonseca e nos Conimbricenses », Revista portuguesa de filosofia, vol. 36, no 1,‎ , p. 88-107 ;
  • Norman J. Wells, « Descartes and the Coimbrans on Material Falsity », The Modern Schoolman, vol. 85,‎ , p. 271-316.

Articles connexes[modifier | modifier le code]

Liens externes[modifier | modifier le code]