Utilisateur:Hassane du mali/Brouillon

Une page de Wikipédia, l'encyclopédie libre.
Tombe de Askia Mohammed

Askia Mohammed Mamadu(Mohammed)Ture,kaŋ zammo ti Askia Mohammed ,mana cindi ka tee kala Soŋay gaakoy foo,kaŋ hay jiiri 1443 hane ka koy buu jiiri 1538 hane; a ga hun hakiikaga Fouta Toro raa, kaŋ cindi hõo zaaro Senegal laboo raa.A ga Sonni Baro,kaŋ ti Sonni Ali Ber(Ali beera) izo,hinno kaŋandi jiiri 1493 hane ka duu ka tee Soŋay gaakoyo.Zamakaŋ a na nga zammo tee Askia Mohammed,nga ka ti sintinkaw Askia alayaney-gaakoytara se.A ga kate lakkalkanay nda hansayey gaakoytara raa.A ga Maali,nda Diarra albaasalaama,nda Fouta Toro Fulaŋey,nda Aïr berbeerey albaasalaama nda hawsance albaasalaama boobo fooyaŋ wayna hunay here juwalandi nga gaakoytara gaakasinaro raa amma a si hin ka Bourgou nda Kebbi kaŋ goo gurma raa gaabandi nga gaakasinaa raa.

Baahunayano[modifier | modifier le code]

Askia Mohammed ga nga hinno boryandi.Nga ganda,a ga fay hinni fayari itaaci nda gomnanti boobo fooyaŋ game. A ga goymee yaŋ ferandi kaŋ ga hima hõo zaaro ministray goyay.A ga sooje goyteeriyaŋ,kaŋ ga hansa ka tee nda baɲɲa yaŋ nda wangu kasi-ize yaŋ, kayandi ka yeeka harihii foo cinaro yaamarandi , kaŋ ga fonda cahãante yaŋ tabatandi Niʒer isa banda.A ga alfaritaray gaabandi ka yeeka Niʒer isa ga haŋandiyano nda hangandiyano yaamar.A ga alyahuudiyya alfarigoykaw yaŋ sinjiyano tabatandi Niʒer isa kuuyanoo bande,a ga neesijay nda adadawey daŋ cere ga ki tee ifoo,a ga Teghazza ciiri kaa dogay nda gaakoytara ura duu dogay duurawey yulwandi.A ga nga gallubeera ganandi Gaawo raa ka konda Tunbuktu kaŋ raa a ga duu alfagey faaba.

Jiiri 1497 hane,milayan raa kaŋ nga gaakoytara lakkalkana sabatandi,a ga nga mayra talfi nga armaa Omar ga ka koy hajji Makka raa,kaŋ ra noo i ga Sudã Kaliifa maaɲo noo a se.A ga ura fay galley kul kaŋ ra a bisa nga naaruma ra.Nga yee-ha-kayanoo hugey banda,a ga al-silamataray taŋ jine nga gaakoytara gallu beerey raa.Woodiŋ banda,a ga kate ga bande Tunbuktu raa Makka hinikoyo tuba foo nda al-silaama cawkaw boobo fooyaŋ.

Askia Mohammed ga soŋay fuula-foo-hinoo hirrey hayandi ka koy hala Fuuta-Toro nda haussaa raa ka koy hala Agadez kaŋ raa a ga huro jiiri 1515 hane.

Jiiri 1500 raa,a ga huro Dendi gurmaa raa nda gandawey kan ga bara nga jeroo ga raa ,a ga gar kan Sonni Baro na albaasalaama foo sinji noo din raa.Yeesi,a ga too Maali gaakoytara raa,kaŋ mana tee haa kul waati din kala ganda juwalante soŋay gaakoytaraa se.Nda koyne,a ga al-silaama wãgu tee nda Naasere, zamakaŋ tooriganakaw bonkoyni no Moosi ganda se.

Jiiri 1512 hane,a ga Bakhounou ganda,kan cindi Tẽgela Fulaney kanbe ra, noo baani.Woo nee banda,Askia Mohammed ga dobukasinay tee nda Kanta,kaŋ ti Kebbi bonkoyno, ka duu ka koy dendi here ka ayatataray tee Katsina hawsance hinney nda Gobir nda Kano gallo ga.Jiiri 1515 hane,a ga Agadez gallo,kan cindi Twareegay kanba raa, dii,amma a si yanda ka kanba fur Bornou fuula-foo-hinni gaabanta ga.

Askia Mohammed nda nga dobukasina Kanta ga yee ha ka ngey caway ga ka duu ka ngey wangoo duura fay ngey game (jiiri1516 hane). Nga cee jinaa, a ga gaboŋ gaabi ka koy hunanzam.Amma, a ga hin ka lakkalkanay sabati soŋay gaakoytaraa ra nga hinno waato kul ra.

Kaŋ a kaa ka tee danaw,nga izo Monzo Moussa ga nga hinno taa a kone jiiri 1529 hane jin’a ma koy buu jiiri 1538.Jin’a ma buu,nga izo ga gaaray ka hun nga bonkoyni-hugo ra,a ga nga askia zammo sanbu,amma a ga jaŋ ka nga hinno juwalandi borey ga.A ga nga taaluma boobo fooyaŋ kaŋ ga nga hinno boona,nga arumawey nda nga baasay ra, halaci amma i ga nga hundey wii jiiri 1531 hane.

Guna mo[modifier | modifier le code]

Histoire du Mali

Dawtiira[modifier | modifier le code]

(en) Thomas A. Hale (compil., trad. du songhaï et notes) et al., The epic of Askia Mohammed, Indiana University Press, Bloomington, 1996,p.88 (ISBN 0-253-20990-0)

« Askia Mohammed », dans Bernard Nantet,Dictionnaire de l'Afrique.Histoire, civilisation, actualité,Larousse, Paris, 2006, p.30 (ISBN 2-03-582658-6)

Tarey kanje[modifier | modifier le code]

(fr)Muhammad Ibn Abi Bakr,dit Askia Muhammad,Askia le Grand(Soninkara)